Akrobacja lotnicza, część 2. Testowanie i regulowanie modelu

W części 1 pisałem o akrobacji modelami RC, opisywałem sposób wykonania podstawowych figur akrobacji lotniczej, w tym rozpoczęcie i zakończenie każdej z nich. W innym tekście opisywałem metody trymowania i regulacji modeli. Ten artykuł jest uzupełnieniem wspomnianych tekstów. Opisano w nim pewne aspekty związane z prawidłowym ustawieniem modelu poprzez procedury testu, obserwacje ich wyników oraz wprowadzenie w ustawieniach modelu adekwatnych do uzyskanych wyników, mających na celu zniwelowanie błędnego zachowania się modelu w locie. Zakładam, że nasz model jest prawidłowo wyregulowany, zgodnie z zasadami opisanymi w artykule „Przygotowanie modelu do lotu”. Jeszcze raz podkreślę, iż wszelkie nieprawidłowości w geometrii modelu, błędy budowy, źle dobrane kąty, brak symetrii stanowią o jego prawidłowym zachowaniu w powietrzu. Często się zdarza, że zaburzenia w locie, nierówność i zrywanie figur, brak symetrii w locie kładziemy na karb porywów wiatru, błędów pilotażu czy też innych czynników zewnętrznych, a tymczasem ich źródłem jest źle zbudowany model.

Opisane przeze mnie procedury to kompilacja różnych uwag i porad zaczerpniętych głównie ze źródeł opisujących akrobację oraz sposób wykonania regulacji modeli F3A. Dla potrzeb tego tekstu przyjęto następujące założenia:

  • Model jest wykonany w układzie dolnopłata lub średniopłata.
  • Kąt zaklinowania płata - 0 stopni.
  • Kąt zaklinowania usterzenia poziomego – 0 stopni.
  • Kąt pochylenia osi silnika napędowego w dół – 2 stopnie.
  • Kąt wychylenia osi silnika w prawo – 3 stopnie.
  • Środek ciężkości umiejscowiony w 1/3 średniej cięciwy płata.
  • Prawidłowo i sztywno zamocowane serwomechanizmy.
  • Brak luzów w napędach powierzchni sterowych.
  • Zachowana symetria powierzchni.
  • Wstępne ustawienie wychyleń lotek: 12 stopni w górę, 12 stopni w dół.

Model mamy wstępnie oblatany, teraz przystępujemy do jego regulacji.

1. Test ustawienia neutrum

Celem tego testu jest sprawdzenie zachowania modelu w locie prostoliniowym. Procedura polega na wykonaniu kilku lotów prostoliniowych na stałej wysokości i obserwowaniu zachowania modelu. Prawidłowo wyregulowany model wykona lot po prostej bez zmiany wysokości i kierunku. W momencie gdy model wykazuje tendencje do zbaczania z kursu w którejkolwiek z osi, kompensujemy to poprzez odpowiednie trymowanie starając się uzyskać lot prostoliniowy. Po wylądowaniu przeprowadzamy regulację modelu poprzez odpowiednie dobranie długości popychaczy adekwatnie do uzyskanych wychyleń na trymerach. Same trymery sprowadzamy do pozycji neutralnej i powtarzamy test aż do uzyskania wymaganego lotu prostoliniowego.

2. Test wychylenia sterów

Celem tego testu jest sprawdzenie zachowania się modelu i jego reakcji na pełne wychylenia lotek, steru kierunku oraz steru wysokości. W wypadku, gdy stosujemy dwa rodzaje wychyleń, czyli duże i małe, ten test wykonujemy dla obydwu tych ustawień. Przy dużym wychyleniu lotek model powinien wykonać trzy beczki w czasie około trzech do czterech sekund, natomiast przy wychyleniu mniejszym czas wykonania figury powinien wynosić około 6 sekund. Ster kierunku przy dużym wychyleniu około 30...35 stopni powinien doprowadzić model do przewrotu, natomiast wychylenia mniejsze ustawiają kadłub modelu bokiem, model kontynuuje lot po prostej. Wychylenie mniejsze jest szczególnie ważne w trakcie lotu nożowego, czyli na boku kadłuba. Ster wysokości przy dużym wychyleniu powinien wprowadzić model w ostre i gwałtowne przejście do pętli , natomiast wychylenie małe powinno skutkować pętlą o większej średnicy.

3. Test środka ciężkości

Wykonujemy modelem zakręt w dużym przechyle i obserwujemy jego zachowanie. Model zachowa się dwojako, w pierwszym przypadku przód modelu wykaże tendencje do opadania, w przypadku drugim zacznie nam opadać tył modelu. Tendencje tę po wylądowaniu kompensujemy zmianą położenia środka ciężkości. W przypadku gdy zaobserwowaliśmy tendencję do opadania przodu doważamy model w części tylnej i adekwatnie gdy model wykazuje tendencję do opadania tyłu zwiększamy jego ciężar w części przedniej.

4. Test środka ciężkości w locie odwróconym

W prostym locie odwracamy model na plecy i kontynuujemy lot po prostej. Model może zachować się dwojako. Do kontynuowania takiego lotu mogą nam być potrzebne silne reakcje sterem wysokości w dół. Jeśli coś takiego nastąpiło po wylądowaniu doważamy model w części tylnej. Natomiast jeśli model wykazuje tendencję do wznoszenia w locie plecowym kompensujemy to poprzez doważenie modelu w części przedniej.

5. Test ustawienia kąta skrzydło – statecznik

Ten test wykonujemy na dużej wysokości, zmniejszamy gaz i wprowadzamy model w bardzo mocne, prawie pionowe nurkowanie. Ster wysokości ustawiamy w pozycji neutralnej. Obserwujemy zachowanie się modelu:

  1. Model leci pionowo w dół, w tym przypadku kąt pomiędzy płatem a usterzeniem jest prawidłowo dobrany.
  2. Model wykazuje tendencję do przechodzenia w lot wznoszący, czyli zakręca w stronę kabiny. W tym przypadku po wylądowaniu zmniejszamy kąt zaklinowania.
  3. Model zaczyna pogłębiać opadanie, czyli zakręca w stronę podwozia. Kąt zaklinowania zwiększamy po wylądowaniu.

6. Test wyważenia poprzecznego

W locie prostoliniowym poziomym obracamy model lotkami w lot plecowy, ustawiamy skrzydła w pozycje poziomą, lotki ustawiamy na neutrum i obserwujemy zachowanie modelu. W przypadku, gdy model kontynuuje lot w takiej pozycji nie wprowadzamy jakichkolwiek zmian. Model może wykazać tendencję do pochylenia się na którekolwiek ze skrzydeł, w przypadku gdy model pochyla się na skrzydło lewe, czyli lewy płat zaczyna nam opadać w dół zwiększamy ciężar prawego płata poprzez doklejenie na końcówce obciążenia. W momencie, gdy model wykazuje tendencję do pochylenia na prawy płat analogicznie zwiększamy ciężar płata lewego.

7. Test poprzecznego wyważenia – metoda dokładna

Test ten wykonujemy na dużej wysokości, wprowadzamy model w lot nurkowy pod wiatr, wykonujemy to od siebie, stojąc dokładnie w linii poza modelem, gwałtownie ściągamy ster wysokości i obserwujemy pochylenie płatów. Jeśli model wychodzi z figury prosto bez tendencji do przechyłu na którekolwiek ze skrzydeł nie wprowadzamy żadnych poprawek. Natomiast jeśli model w trakcie wyprowadzania przechyla się na prawy płat dociążamy po wylądowaniu płat lewy i analogicznie dociążamy płaty prawy w momencie przechyłu modelu na lewą stronę.

8. Test usterzenia wysokości w przypadku sterowania dwoma serwomechanizmami

Większe modele zazwyczaj wyposażone są dwa serwomechanizmy wysokości osobno dla lewej i prawej połówki usterzenia. Celem tego testu jest kontrola poprawności wychyleń obydwu połówek. Lecimy na większej wysokości pod wiatr i wykonujemy połówkę pętli wewnętrznej, następnie wykonujemy pół beczkę, czyli obracamy model na plecy i wykonujemy następnie pół pętli zewnętrznej. Model nie wykazuje jakichkolwiek tendencji do zbaczania z kursu, czyli obydwie połówki steru wysokości pracują jednakowo, nie wymaga to jakichkolwiek regulacji. W obu figurach model ma tendencję do obracania się w tą samą stronę, zachowanie to wskazuje, że obydwie połówki ustawione są nie równo, kompensujemy to poprzez podniesienie jednej lub opuszczenie drugiej połówki. W obydwu figurach model obraca się przeciwnie. Odznacza to, że jedna z połówek wychyla się bardziej od drugiej, zmieniamy to poprzez dokładną regulację wychyleń.

9. Test wzniosu płata

Lecimy modelem prosto na stałej wysokości pod wiatr, następnie wychylamy ster kierunku, model wykazuje tendencję do wykonania beczki. Test ten wykonujemy w obydwu kierunkach, czyli w lewo i prawo. Model zaczyna nam się obracać w kierunku wychylonego steru, w tym przypadku zmniejszamy wznios płata, w przeciwnym przypadku wznios zwiększamy.

10. Zachowanie w locie nożowym (lot na boku kadłuba)

Przechodzimy w lot nożowy na boku, ster kierunku lekko wychylamy w górę , test powtarzamy dla obydwu kierunków lotu. Obserwujemy zachowanie.

  1. Model nie wykazuję tendencji do pochylania w stronę kabiny lub podwozia – wyregulowany poprawnie, nie wprowadzamy żadnych zmian.
  2. Model zaczyna się obracać w stronę kabiny – kompensujemy poprzez zmianę środka ciężkości w tył lub zmniejszenie różnicy kątów zaklinowania ewentualnie lekkie wychylenie obydwu lotek w dół.
  3. Model zaczyna się obracać w stronę podwozia – przesuwamy środek ciężkości do przodu lub zwiększamy różnice kątów natarcia, ewentualnie lekko wychylamy obydwie lotki w górę.
  4. Model obraca się w przeciwne strony zależnie od boku, na którym leci - miksujemy ster wysokości ze sterem kierunku.

11. Wychylenie lotek góra – dół, zbaczanie z kierunku

Odbywamy lot na stałej wysokości pod wiatr od siebie, przechodzimy w strome wznoszenie pod kątem około 45 stopni i następnie wykonujemy beczkę w prawo, oczywiście test ten wykonujemy również w przeciwnym kierunku.

  1. Model nie zbacza, więc nie wprowadzamy jakichkolwiek zmian.
  2. Model zaczyna nam zbaczać w prawą stronę, kompensujemy to poprzez zwiększenie wychylenia obydwu lotek w górę.
  3. Model zbacza w stronę lewą – zwiększamy wychylenie obydwu lotek w dół.

12. Pionowe odchylenie silnika

Lecimy w odległości około stu metrów od siebie prostopadle do kierunku wiatru, następnie wprowadzamy model w pionowe wznoszenie i obserwujemy zmiany położenia modelu dół - góra w trakcie zwalniania.

  1. Model wznosi się prosto, jest to poprawna reakcja i nie wnosimy jakichkolwiek zmian.
  2. Model zaczyna się obracać w stronę kabiny – kompensujemy to poprzez zwiększenie wychylenia silnika w dół.
  3. Model zaczyna nam się obracać w stronę podwozia, w tym przypadku zmniejszamy kąt wychylenia silnika w dół.

13. Poziome odchylenie silnika w bok.
Jest to test kilkuetapowy, którego celem jest doprowadzenie do właściwego ustawienia kąta odchylenia silnika w bok. Rozpoczynamy od trymowania modelu sterem kierunku w trakcie lotu pionowego wznoszącego, tak by uzyskać prosty i poprawny lot w górę. Lądujemy i zwiększamy wychylenie silnika o połowę wartości kąta wychylonego w trakcie lotu trymera kierunku. Trymer ustawiamy w pozycji neutralnej i powtarzamy lot kontrolny.

  1. Model w locie zaczyna wznosić się po linii prostej, czyli uzyskaliśmy prawidłowa regulację.
  2. Model wykazuje tendencję do obrotu w lewą stronę - zwiększamy wychylenie osi silnika w stronę prawą.
  3. Model w locie zaczyna obracać się w stronę prawą – zmniejszamy wychylenie osi silnika.

14. Lot modelu na małym gazie – test 1

Celem testu jest sprawdzenie zachowania modelu w locie na małych obrotach silnika – zbaczanie z kierunku. Lecimy modelem na małej wysokości pod wiatr, zmniejszamy obroty obserwując przechyły modelu, ewentualnie lecimy na większym pułapie i przechodzimy do pionowego nurkowania zwracając uwagę na tendencję do obrotu modelu w trakcie lotu.

  1. Model w takim locie nie wykazuje jakichkolwiek tendencji do obrotu, żadne zmiany w ustawieniach nie są wymagane.
  2. Model zaczyna się obracać w lewą stronę – domiksowywujemy około 2-3 % wychyłu lotek w prawo przy małych obrotach silnika.
  3. 3Model obraca nam się w stronę prawą - domiksowywujemy około 2-3 % wychyłu lotek w lewo przy małych obrotach silnika.

15. Lot modelu na małym gazie – test

Celem testu jest sprawdzenie zachowania modelu w locie na małych obrotach silnika. Odbywamy lot na dużej wysokości w odległości około 100 metrów prostopadle do wiatru i bokiem do siebie. Wprowadzamy model w lot nurkowy i zaczynamy obserwować zachowanie modelu:

  1. Model nurkuje prosto – żadne zmiany nie są potrzebne.
  2. Model zaczyna się odchylać w stronę kabiny, tendencja do wznoszenia, w tym momencie domiksowywujemy 2- 3 % wychylenie steru wysokości w dół na małych obrotach silnikach.
  3. Model zaczyna się odchylać w kierunku podwozia, czyli pogłębiać lot nurkowy, domiksowywujemy 2 – 3 % wychylenie steru wysokości w górę na małych obrotach.

Wszystkie testy i loty kontrolne powtarzamy kilkukrotnie notując wyniki i wprowadzone w ustawieniach zmiany. Przed wykonywaniem zmian w ustawieniach dany test wykonujemy kilka razy, tak by otrzymać powtarzalne wyniki. Każdy test dobrze jest wykonać z pomocą drugiego pilota obserwatora celem wyeliminowania błędów w naszych obserwacjach. W danym locie nie testujemy kilku rzeczy od razu, skupiamy się na jednej. Ważnym jest by wszystkie loty testowe odbywały się w spokojnych warunkach pogodowych.
Zdaję sobie sprawę, że każdy pilot RC ma własne sposoby na testowanie ustawień modelu, sposoby i procedury wprowadzania kolejnych zmian itd. Przedstawione tu metody jak wcześniej wspomniałem zostały wielokrotnie zweryfikowane przez znawców akrobacji F3A i wydaje mi się że są doskonałą wskazówką dla wszystkich tych, którzy chcą rozpocząć przygodę z „prawdziwą akrobacją”. Oczywiście nie wyczerpują w pełnym zakresie wszystkich aspektów regulacji modeli, ale mam nadzieję, że będą doskonała wskazówką.

marzec 2015, Tomasz Motyl „Motylasty”